ویتامین کا – ویتامین K

مسیرهای فیزیولوژی و بیوشیمیایی

یک فرایند وابسته به ویتامین کا , در کبد مسئول سنتز پروترومبین (فاکتور II) است. در غیاب این ویتامین یا در حضور آنتاگونیست آن مثل وارفارین سدیم, از فعالیت گلوتامیل کربوکسیداز وابسته به ویتامین K, ممانعت و اشکال غیرطبیعی پروترومبین ایجاد می‌شود.

این اشکال غیرطبیعی فاقد مکمّل اسید گاماکربوکسی گلوتامیک بوده و قادر به پیوند طبیعی با کلسیم نیستند. در نتیجه, در کوآگولاسیون غیرفعّالند.

مکانیسم دقیق اثر ویتامین کا بر فعال کردن گلوتامیل – کربوکسیلاز ناشناخته است. فعالیت کربوکسیلاز وابسته به این ویتامین برای تشکیل تعدادی از پروتئین‌های حاوی باقیمانده اسید گاماکربوکسی گلوتامیک, ضروری است. این پروتئین‌ها شامل فاکتورهای انعقادی II, V, IX, X, استئوکلسین, پروتئین‌های S و C هستند.

جذب

ویتامین K ظاهراً به وسیله یک سیستم وابسته به انرژی قابل اشباع در روده باریک جذب و وارد شیلومیکرون‌ها می‌شود. سندرم سوء جذب چربی با کاهش جذب ویتامین K همراه است.

متابولیسم و دفع

برای این ویتامین ناقل مخصوصی در پلاسما شناخته نشده است. این ویتامین توسط LDL به بافت‌ها برده می‌شود. ویتامین K در بافت‌ها و به مقدار کم وجود دارد و ذخیره ای برای مدّت‌های طولانی ندارد.

این ویتامین در غشاهای سلّولی مختلف, بویژه فراکسیون‌های غشای صاف میکروزومال و جسم گلژی، متمرکز می‌شود.این ویتامین به سرعت به متابولیت‌های قطبی‌تر، متابولیزه و در ادرار و صفرا دفع می‌شود.

RDA و تداخلات

مقدار مشخصی برای دریافت این ویتامین توصیه نشده, زیرا به وسیله فلور روده ساخته می‌شود. در بزرگسالان، دریافت ۸۰-۶۵ میکروگرم و در شیرخواران ۱۰ میکروگرم روزانه توصیه می‌شود. شیر مادر در هر لیتر تقریباً ۱۵ میکروگرم این ویتامین دارد. فرمول‌های شیرخواران معمولاً حداقل حاوی ۴ میکروگرم ویتامین K در هر kcal 100 هستند.

منابع غذایی

ویتامین K محلول در چربی است که به طور طبیعی به دو شکل وجود دارد: ویتامین K1 (فیلوکینون) که در سبزیجات برگ سبز وجود دارد و K2 (مناکینون) که توسط میکروارگانیسم‌ها تولید می‌شود.

منابع خوب این ویتامین سبزیجات برگ سبز هستند. به مقدار کمتری در غلات, میوه ها, لبنیات و گوشت نیز وجود دارد. مقدار دریافتی ویتامین K1 از یک رژیم معمول ۳۰۰ تا ۵۰۰ میکروگرم در روز برآورد می‌شود.

ارزیابی وضعیت تغذیه ای

کفایت دریافت این ویتامین عموماً توسط اندازه گیری غلظت پلاسمایی یکی از فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین کا شامل پروترومبین (فاکتور II), فاکتور V, فاکتور IX, یا فاکتور X ارزیابی می‌شود.

در آزمایشگاه بالینی, اندازه گیری شاخص پروترومبین، اوّلین مرحله در روش استاندارد برای تعیین زمان مسیر خارجی انعقاد است. برای اندازه گیری فاکتورهای خاص انعقادی روش‌هایی وجود دارد, امّا معمولاً برای نشان دادن کفایت این ویتامین از آن‌ها استفاده نمی‌شود.

علائم و نشانه های کمبود و درمان

در افراد سالم, عدم کفایت رژیمی و ویتامین K به ندرت رخ می‌دهد. زیرا فلور روده توانایی سنتز این ویتامین را دارد. امّا, دریافت اضافی ویتامین E می‌تواند به عنوان آنتاگونیست این ویتامین عمل کند.

درمان‌های دارویی مشخصی مثل وارفارین. فنیتوئین, سولفامیدها, نئومایسین و سالیسیلات ممکن است با سوخت و ساز ویتامین K تداخل کنند. تنها علامت شناخته شده کمبود ویتامین K در انسان افزایش شاخص پروترومبین است که اغلب با خونریزی و کبودی همراه است.

کمبود ویتامین K بیشتر در کودکان تازه متولد شده اتفاق می‌افتد. ویتامین K به خوبی از غشای جفت عبور نمی‌کند. بنابراین, ذخایر بافتی در نوزادان تازه متولد شده پایین است. نوزادان، در سنتز روده ای ویتامین K نیز به علّت نقص فلور روده ای, مشکل دارند.

به طور معمول یک دوز ۱-۵/۰ میلی گرمی این ویتامین به نوزاد تزریق می‌شود. در سندرم‌های سوء جذب چربی و بویژه هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به علّت از بین رفتن فلور طبیعی روده بزرگ, کمبود این ویتامین ممکن است اتفاق افتد.

استفاده از دوزهای بالا و اثرات آن

بیماران دچار اختلال پارانشیم کبدی ممکن است هیپوترومبینمی داشته باشند. زیرا در استفاده از این ویتامین جهت بیوسنتز فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین K ناتوان هستند. برخی بیماران به دوز پیراروده ای به میزان mg 10 در روز و به مدت ۳ روز پاسخ مطلوبی می‌دهند.

این ویتامین (فیلوکینون, فیتونادیون) در انسان نسبتاً غیرسمّی است. اما تجویز آن با سرعت و از داخل ورید, تنگی نفس, گرگرفتگی, درد سینه و غش ناشی از اختلال قلبی ـ عروقی ایجاد می‌کند و در موارد نادری باعث مرگ می‌شود.

خونریزی زیاد ناشی از تجویز آنتاگونیست‌های خوراکی ویتامین کا مثل وارفارین, با تجویز ویتامین۱ K (فیلوکینون) بعد از چند ساعت اصلاح می‌شود. تک دوز mg 10-5/2 ویتامین K1 جهت درمان عوارض خفیف ناشی از دوزهای بالای آنتاگونیست‌ها (مثل وارفارین) استفاده شده است.