کاربرد آب پنیر در تغذیه دام :

کاربرد آب پنیر در تغذیه دام هنوز هم مهم ترین شیوه استفاده آن را تشکیل میدهد و از نظر کمی با فاصله زیادی از سایر راههای استفاده آن مهم تر است.
در مورد کاربرد آب پنیر در تغذیه خوک، گاو و گوساله پرواری، گاو شیری، گوسفند و بزو همچنین در سطح محدودتری در خصوص طیور طرح های زیادی اجرا شده است.

قبل از ارائه نتایج حاصله می بایستی به چند نکته مهم توجه شود:

۱- آب پنیر مایع به شدت حشرات را جذب می کند و به همین دلیل محل مصرف آن باید قابل کنترل باشد وگرنه از طریق انتقال میکروب توسط حشرات به آن آلودگی های خطرناکی به دامها منتقل می شود. آب پنیر توسط تانک هایی به دامداریهای صنعتی منتقل میشود و در کانال هایی که دارای شیب مناسبی می باشند ریخته می شود و مورد استفاده دامها قرار می گیرد.
این کانال ها باید هر روزه شستشو و ضدعفونی شوند. ضمنا مصالح ساخت کانال ها نیز باید به سادگی قابل شستشو و ضدعفونی کردن باشد. استفاده از آب پنیر در ظروف پلاستیکی و فلزی مناسب نیست.
این نوع استفاده از آب پنیر در تغذیه دام به خصوص در روستاها می تواند عملی شده و نتایج مفیدی به دنبال داشته باشد و به همین جهت در خصوص طراحی محلی که آب پنیر ریخته می شود می بایستی احتیاطهای لازمی رعایت شوند.
۲- دام به سختی به مصرف آب پنیر مایع رغبت نشان میدهد. آب پنیر در تغذیه دام باید تازه بوده و ترش نشده باشد ضمنا با برنامه معینی باید وارد جیره غذایی گوساله و بره شود.
بعد از اینکه دامها به مصرف آن عادت پیدا کردند ممکن است در مصرف آن افراط نمایند، اگر میزان مصرف روزانه آن کنترل نشود ممکن است پیامدهای خطرناکی به دنبال داشته باشد.
با توجه به جمعیت گله مصرف کننده باید در هر وعده حجم معینی از آب پنیر در اختیار دامها قرار بگیرد. ضمنا باید دقت شود که همه دامها به نسبت مساوی آن را مصرف نماید.
۳- در کشور ما برخی بیماریهای دامی شایع هستند. مثلا همواره موارد زیادی بروسلوز و سل وجود دارد.

توجه :

در صورتی که شیر اولیه پاستوریزه شود، آب پنیر نیز فاقد میکروب های بیماری زا خواهد بود.

اما در برخی نقاط از شیرخام پنیر تولید می شود، شیری که هیچ فرآیند سالم سازی را تحمل نکرده و در نتیجه آب پنیر ناشی از آن نیز دارای میکروبهای نامطلوب می باشد.
اگر چنین مواردی وجود داشته باشد می بایستی آب پنیر در تغذیه دام را پاستوریزه نمود.

شرایط تعریف شده پاستوریزاسیون شیر در این مورد نیز می توانند کارآیی لازم را داشته باشند. یعنی یا آب پنیر در ۷۲ درجه سانتی گراد به مدت ۲۰ ثانیه حرارت می بیند و یا در ۶۵ درجه سانتی گراد به مدت ۳۰ دقیقه.
۴- در صورتی که آب پنیر بلافاصله بعد از تولید وارد جیره غذایی می شود می بایستی مسأله تخمیر لاکتیکی لاکتوز آن تحت کنترل باشد. اگر دمای آب پنیر برای رشد و فعالیت باکتریهای لاکتیکی مناسب باشد خواه و ناخواه اسید لاکتیک تولید خواهد شد.
پس، حتما باید آب پنیر به سرعت سرد شود که امکان تولید اسید لاکتیک منتفی شود. در صورت امکان حتی در خصوص آب پنیر ناشی از شیر پاستوریزه توصیه می شود که یک پاستوریزاسیون مجدد و متعاقب آن سرد کردن سریع انجام شود.
در فرآیند پنیرسازی ، بعد از پاستوریزاسیون و خنک کردن تا حدود ۳۵ درجه سانتی گراد به شیر هم مایه پنیر افزوده می شود و هم استارتر، یعنی باکتری های لاکتیکی آغازگر که در تولید پنیر نقش کیفی مهمی بازی می کنند.
بخشی از این میکروب ها وارد آب پنیر میشود و بنابراین کلیه عوامل ترش شدن حاضر هستند ولی، این میکروب ها در دماهای کم فعالیت نمی کنند و به همین دلیل سرد کردن آب پنیر در حفظ کیفیت و مقبولیت آن برای دام ها نقش اساسی دارد.

نکته :

در فصولی که دام با علوفه سبز تغذیه می شود معمولا تمایل به مصرف آب پنیر در تغذیه دام کم است اما در مواقعی که بیشتر تغذیه با علوفه خشک است وضع فرق می کند.
در کشورهایی که کاربرد آب پنیر به صورت مایع در تغذیه دامها رواج داشته است، صنعتی شدن تولید پنیر وضع جدیدی را ایجاد کرده که نتیجه آن کاهش میزان مصرف این نوع أب پنیر بوده است.
مقادیر عظیم آب پنیر و هزینه های حمل و نقل وضع را با گذشته که آب پنیر یک واحد کوچک تولیدی صرف تغذیه دام های اطراف محل تولید میشده تغییر داده است.
احداث صنایع بزرگ مسأله حفظ کیفیت و حمل و نقل سریع نیازهایی را مطرح نموده که هزینه تحقق آنها در بسیاری از موارد فاقد توجیه اقتصادی است

توجه :

نتایج تحقیقات بسیار گسترده ای که در زمینه های مختلف کاربرد آب پنیر در تغذیه دامهای شیری صورت گرفته نشان میدهد که یک گاو شیری می تواند أب پنیر ناشی از شیر ۵-۳ گاو را مصرف نماید.
مصرف آب پنیر شیرین (ترش نشده) که توسط دامهای شیری به سادگی صورت می گیرد، می تواند تمام نیاز گاو به آب را برطرف نماید.
مثلا آب پنیری که به مدت ۳۶ ساعت در دمای محیط نگهداری شده کمتر از همان آب پنیر بعد از ۲۴ ساعت نگهداری در همان دما مصرف می شود.

هرگاه آب پنیر تنها منبع مایع در دسترس دام باشد، یک گاو شیری روزانه ۹۰ کیلوگرم آب پنیر را نیز می تواند مصرف نماید.
در چنین رژیمی، ۲۹ درصد ماده خشک جیره روزانه توسط آب پنیر تأمین می شود. هرگاه هم آب و هم آب پنیر در دسترس گاو قرار داشته باشد، مصرف روزانه آب پنیر در حد ۶۴ – ۷۸ کیلوگرم در روز محدود خواهد شد و مصرف آب در حدود ۳۵ کیلوگرم خواهد بود.
بر اساس یک گزارش علمی، هر یک از گاوهای شیری یک گله در فصل تابستان روزانه ۸۰ لیتر آب پنیر مصرف نموده اند که این مقدار آب پنیر حاوی ۴ کیلوگرم لاکتوز می باشد.
این مقدار آب پنیر به تنهایی ۴۰ درصد نیاز به انرژی و بیش از ۳۰ درصد نیازهای پروتئینی گاوی را که روزانه ۲۰ لیتر شیر تولید می نماید برطرف می کند.
بنابراین کارخانه ای با تولید روزانه ۱۲۰ تن آب پنیر در روز می تواند نیازهای ۱۵۰۰ رأس گاو شیری با تولید روزانه ۳۰ تن شیر را برطرف کند.

در یک تحقیق اثر فصل بر مصرف آب پنیر مایع مطالعه شده است :

در اردیبهشت و خرداد، مصرف تا ۱۳۶ کیلو به ازاء هر گاو افزایش یافته است. مصرف روزانه گاه یازده کیلوگرم بوده و جیره فاقد غلات بوده است با ۳ درصد چربی و ۱۲ درصد ماده خشک کل وقتی تغذیه در مراتع شروع شده است، مصرف روزانه آب پنیر در خرداد – تیر تقریبا به صفر رسیده است، در حالی که آب پنیر در دسترس دامها قرار داشته است.
مصرف آب پنیر به وسیله گاوهای شیری در طول دوره شیردهی موجب کاهش مصرف کاه و غلات می شود ولی این وضع تأثیری بر مصرف شیر ندارد.
در خصوص بهترین میزان آب پنیری که می تواند به مصرف تغذیه نشخوار کنندگان برسد طرح های پژوهشی زیادی انجام شده که در این بحث نتایج برخی از آنها به اختصار ارائه می گردد.
آنچه مسلم است هرچه که این مصرف سرانه بیشتر باشد اقتصادی تر نیز خواهد بود. مشخص شده بهترین نتیجه وقتی حاصل می گردد که آب پنیر مصرفی حاوی ۳-۲ کیلوگرم لاکتوز باشد، یعنی معادل حدود ۶۵-۴۵ کیلوگرم آب پنیر مایع در روز .
اگر قرار است آب پنیر غلیظ ۴۰ درصد ماده خشک با جیره مخلوط شود، با همین مبنا حدود ۱۰ کیلوگرم بهترین جواب را میدهد همانطور که در خصوص پودر آب پنیر با حدود ۳ درصد رطوبت، در حدود ۴ کیلوگرم پودر نسبت مناسبی را به وجود می آورد.
پنیر و آب پنیر در بسیاری از برنامه های غذایی حیوانات به کار می روند ,

فواید برخی از ترکیبات آب پنیر :

پروتئین، لاکتوز ، مواد معدنی و ویتامین ها از ترکیبات مهم آب پنیر می باشند مقدار حقیقی پروتئین به منبع آب پنیر بستگی دارد اما آب پنیر تولید شده از پنیرهای سفت و نیمه سفت به طور نرمال حاوی ۷/ ۰ – ۵ / ۰ درصد پروتئین حقیقی است فایده اصلی پروتئین های آب پنیر در اسید آمینه های ضروری آنها است.

با این حال یکی از اهداف اصلی اولترافیلتراسیون آب پنیر برداشتن پروتئین ها می باشد آب پنیر دارای پروتئین بسیار کمی است.
آب پنیر حاوی لاکتوز زیادی است که منبع مهم انرژی می باشد نشخوار کنندگان می توانند ۳۰ درصد انرژی مصرفی خود را با خوردن آب پنیر تأمین کنند خوکها و سایر حیوانات می توانند از انرژی بالقوه لاکتوز بهره ببرند با این حال این حیوانات به تنوعات موجود در آب پنیر بسیار حساس می باشد. آب پنیر حاوی مقدار زیادی ویتامین محلول در آب است.
با این حال استفاده از آب پنیر در تغذیه دام بدون مشکل نیست اولین مشکل فاصله بین کارخانه صنایع شیری و تولید پنیر و دامداری ها می باشد که هزینه انتقال بالایی را می طلبد که البته این مشکل با کنسانتره کردن قبل از انتقال حل می شود به علت کیفیت پایین نگهداری آب پنیر در تغذیه دام بسیاری از پنیرها دارای pH پایین حدود ۴ هستند که این کار با اضافه کردن اسید فرمیک به آب پنیر صورت می گیرد مشکل بعدی دامدارها هستند که به علت ترس از باکتریها از فرستادن آب پنیر به مزارع واهمه دارند.