هورمون رشد یا سوماتوتروپین هورمونی است که برای رشد و نمو مناسب بدن لازم است. در حالی که فواید زیادی برای سلامتی دارد، مقدار بیش از حد این هورمون می تواند باعث مشکلات سلامتی نیز شود.

هورمون رشد (GH) همچنین به عنوان سوماتوتروپین شناخته می شود یک هورمون پپتیدی است که رشد را تحریک می کند، توده عضلانی را افزایش می دهد، توده چربی را کاهش می دهد و به حفظ سطح طبیعی گلوکز خون کمک می کند. این هورمون به صورت اپیزودیک ترشح می شود و از آنجایی که دارای چندین عملکرد مهم غیر از تقویت رشد است در تمام مراحل زندگی ترشح می شود.

هورمون رشد از کجا ترشح میشود

هورمون رشد توسط ناحیه ای از مغز به نام غده هیپوفیز قدامی سنتز و ترشح می شود. ترشح آن در درجه اول توسط دو هورمون کنترل می شود: هورمون آزاد کننده GH (GHRH) و سوماتوستاتین. GHRH آزاد شدن GH را در جریان خون تحریک می کند، در حالی که سوماتوستاتین آن را مهار می کند.

GH هم به طور مستقیم و هم با تحریک IGF-1] عمل می کند. هنگامی که GH آزاد می شود، از طریق جریان خون از غده هیپوفیز قدامی به کبد و غضروف ها می رود و به گیرنده هورمون رشد (GHR) متصل می شود که باعث تولید فاکتور ۱ شبه انسولین (IGF-1) می شود. هر دو GH و IGF-1 برای شبیه سازی رشد طبیعی مورد نیاز هستند.

GH بر روی صفحه رشد استخوان ها اثر می گذارد و رشد و نمو را با ترویج تمایز و گسترش سلولی افزایش می دهد. همچنین با تحریک تکثیر سلول های استخوانی، توده استخوانی را افزایش می دهد. همچنین انتقال اسیدهای آمینه به عضلات را افزایش می دهد تا رشد و توزیع فیبر عضلانی را افزایش دهد. در بافت های چربی، GH تجزیه و تحرک چربی ها را افزایش می دهد.

هورمون رشد چه زمانی ترشح میشود

هورمون رشد در حالت عادی هنگام خواب شبانه ترشح می شود. همچنین ورزش یک محرک بسیار قوی برای ترشح GH است. هر دو ورزش هوازی و مقاومتی منجر به افزایش قابل توجه ترشح GH می شود، زیرا سطح آن با شدت تمرین مرتبط است. با توجه به فواید متعدد آن برای سلامتی، انجام ورزش بیشتر همیشه ایده خوبی است.

اثرات مثبت هورمون رشد بر سلامتی

ممکن است توده عضلانی و قدرت را افزایش دهد

در یک کارآزمایی بالینی بر روی ۱۳ مرد سالم ۵۰ تا ۷۰ ساله، GH سنتز کلاژن را در تاندون‌ها و ماهیچه‌ها تحریک کرد و در نتیجه باعث افزایش قدرت شد. در آزمایش دیگری بر روی ۱۶ فرد سالم بالای ۶۰ سال، GH سنتز پروتئین در عضلات را تسریع کرد و توده و قدرت عضلانی را افزایش داد. به همین دلیل، ورزشکاران و بدنسازان معمولاً از GH به عنوان یک داروی افزایش عملکرد استفاده می کنند. برعکس، افراد مبتلا به کمبود GH معمولاً در مقایسه با افرادی که سطح نرمال دارند، توده و قدرت عضلانی کاهش یافته است.

آکرومگالی وضعیتی است که در اثر افزایش GH ایجاد می شود. افراد مبتلا به آکرومگالی ماهیچه های بزرگی دارند اما توده عضلات آنها به دلیل ترکیب ناهموار ماهیچه ها که مانع تولید نیرو می شود با قدرت آنها مطابقت ندارد.

ممکن است توده استخوانی را افزایش دهد

GH نقش کلیدی در رشد استخوان ها در دوران کودکی دارد. کمبود GH با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان همراه است که منجر به افزایش خطر شکستگی استخوان می شود. درمان با GH می تواند تراکم مواد معدنی استخوان را بهبود بخشد و خطر پوکی استخوان و شکستگی را در افراد مبتلا به کمبود این هورمون کاهش دهد.

ممکن است متابولیسم را افزایش دهد

GH نرخ متابولیسم پایه (BMR) را افزایش می دهد که مقدار انرژی مصرف شده در حالت استراحت است. در یک کارآزمایی کوچک روی ۷ نفر، کمبود GH با BMR پایین همراه بود که می‌توان آن را با تامین هورمون اصلاح کرد. GH همچنین باعث کاهش چربی بدن و افزایش توده بدون چربی می شود.

هورمون رشد چیست و چه اثرات مثبت و منفی دارد؟

ممکن است چربی بدن را کاهش دهد

مکمل GH باعث افزایش تجزیه چربی در یک کارآزمایی بالینی بر روی ۲۴ فرد چاق شد. هم کودکان و هم بزرگسالان مبتلا به کمبود GH تجمع چربی بیشتری به خصوص در ناحیه شکم دارند. مکمل GH به سوزاندن این چربی و توزیع مجدد آن در سراسر بدن کمک می کند.

ممکن است سطح چربی خون را کاهش دهد

در یک مطالعه روی موش، GH  سطح تری گلیسیرید و کلسترول خون را کاهش داد. در مطالعه ای بر روی ۳۱ فرد مبتلا به یک بیماری ژنتیکی که باعث می شود کلسترول بد بسیار بالا باشد (هیپرکلسترولمی خانوادگی)، مکمل GH سطح LDL را اندکی کاهش داد.

ممکن است به باروری کمک کند

GHدر تنظیم باروری نقش دارد و در درمان‌هایی برای مدیریت ناباروری در هر دو جنس، به‌ ویژه در زنان استفاده شده است. علاوه بر غده هیپوفیز، تخمدان ها نیز GH تولید می کنند. همراه با IGF-1 و GHRH، حساسیت تخمدان ها را به تحریک گنادوتروپین و رشد فولیکولی را افزایش می دهد.

GH به رشد فولیکولی کمک می کند و مکمل آن یکی از درمان های مورد استفاده برای تحریک تخمدان در فناوری های کمک باروری است. نشان داده شده است که GH نرخ بارداری را بهبود می بخشد.

GH همچنین فعالیت آروماتاز ​​و ۳-β-هیدروژناز را افزایش می دهد، بنابراین تبدیل آندروژن به استروژن را در زنان افزایش می دهد. این اثر از طریق یک مکانیسم مستقیم و با واسطه IGF-I رخ می دهد. GH، IGF-1 و IGF-2 همگی بر بلوغ فولیکول و تخمک نیز تأثیر می گذارند.

عوارض هورمون رشد

سردرد

بیماران آکرومگالیک که تحت تاثیر مقدار افزایش یافته هورمون رشد هستند از سردردهای شدید رنج می برند. به طور مشابه، یک مطالعه بر روی تقریباً ۵۸۰۰۰ نفر در هنگام درمان با GH نشان داد که سردرد و سرگیجه به عنوان عوارض جانبی گاهی در طول درمان تجربه می‌شود.

اختلالات بینایی

تاری دید یا کوری کامل علائم گاه به گاه آکرومگالی هستند. افزایش ضخامت شبکیه ممکن است مسئول این اثرات باشد.

دیابت

ترشح GH زمانی که سطح گلوکز خون پایین باشد (هیپوگلیسمی) افزایش می یابد و اثرات انسولین را خنثی می کند که منجر به افزایش سطح قند خون و مقاومت به انسولین می شود.

در شرایط پاتولوژیک افزایش GH می تواند باعث افزایش تولید گلوکز، کاهش جذب گلوکز عضلانی و افزایش سطح گلوکز خون شود بنابراین خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می دهد.

تورم اندام ها

در یک کارآزمایی بالینی کوچک بر روی ۸ نفر تحت درمان با GH برای سندرم روده کوتاه، تورم اندام تحتانی در تمام بیماران در طول درمان رخ داد.

درد عضلات و مفاصل

سندرم بیش حرکتی مفاصل یک اختلال ژنتیکی است که مفاصل را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث درد و خستگی می شود. در مطالعه‌ای بر روی ۳۱ فرد مبتلا به این عارضه و گروه کنترل مشابه، درد مفاصل و عضله با سطوح بالای GH خون مرتبط بود.

آپنه خواب

دو مطالعه روی بیش از ۲۰۰ کودک دریافت کننده GH نشان داد که اگرچه به ندرت ولی آپنه خواب می تواند به عنوان یک عارضه جانبی هنگام درمان با هورمون رشد رخ دهد.

سرطان

GH به دلیل توانایی آن در تحریک تکثیر سلولی، پتانسیل ایجاد سرطان را نیز دارد. گزارش شده است که یک مرد و همسرش در حالی که از GH موضعی به عنوان مکمل ضد پیری استفاده می کردند، به سرطان پوست مبتلا شدند. با این حال، تاکنون هیچ مطالعه ای رابطه مستقیمی بین GH و سرطان پیدا نکرده است.